Het oorlogsdagboek van de kapelaans te Castricum

CASTRICUM - Het originele dagboek dat drie kapelaans van de St. Pancratiusparochie in Castricum vanaf 6 maart 1942 tot en met de capitulatie van Japan in augustus 1945 hebben bijgehouden is nu volledig getranscribeerd en van commentaar voorzien door Peter Levi, Marja Lute-Stet en Arnold van Gemert en, met veel extra fotomateriaal verluchtigd, uitgegeven door de Werkgroep Oud-Castricum. Het boek beslaat ruim 240 pagina’s en het was de bedoeling om het als onderdeel van Castricum 75 jaar Bevrijding uit te geven. Burgemeester Mans heeft een mooi voorwoord geschreven.

In de loop van februari 1942 moeten de drie kapelaans van de St. Pancratiusparochie in Castricum besloten hebben om samen een dagboek bij te gaan houden. Ze doen het voor henzelf, maar ook voor anderen, dat die later kunnen lezen wat zij in die benarde tijd gedacht en gevoeld hebben. Het zijn stuk voor stuk jonge priesters met een twaalfjarige priesteropleiding achter de rug. De één is pas 28 en net priester gewijd als hij in 1939 in Castricum benoemd wordt. Dit is zijn eerste parochie. De tweede is twee jaar ouder en heeft twee jaar in een andere plaats gewerkt. De oudste is 32, gepromoveerd en specialist in de vakbondsproblematiek. Ze vertellen pastoor Goes niets over het dagboek.

Op 6 maart 1942 beginnen ze hun dagboek met goede hoop: we hebben de indruk dat de oorlog, althans in Europa, zijn einde nadert. Hoe komen ze erbij? Wat hebben zij gezien wat ons ontgaat. Er is niets positiefs te melden. Het wordt alleen maar erger. De oorlog zal nog meer dan drie jaar duren. Het moeilijkste moet nog komen. Maar voor hen is er in februari 1942 iets beslissend veranderd. In de verzuilde wereld van Nederland met zijn absolute scheiding van katholiek en protestant in alle geledingen, verenigingen en het dagelijks leven heeft een afvaardiging van alle christelijke kerken, katholieke en protestante, bij het Duitse bestuur geprotesteerd tegen de “schending van gerechtigheid, barmhartigheid en vrijheid van geloof”. De goede verstaander, en daar hoorden de Duitsers bij, begreep dat hier geprotesteerd werd tegen de jodenvervolging. Dat moet voor de drie kapelaans betekend hebben: tegen een verenigd christelijk Nederland zijn de Duitsers niet opgewassen. Dit moet het einde van de oorlog nabij brengen.

De drie pijlers van het dagboek
De kapelaans Holthuizen, Verheul en Van der Zalm geven in hun dagboek hun beeld van de oorlog op drie fronten.

1. 1. De oorlog in Castricum met steeds terugkerende evacuaties en gedwongen verhuizingen van meer dan de helft van de bevolking naar elders; afbraak van woningen, straten, een hele buurt; allerlei pogingen om arbeidskrachten voor de Duitse industrie te vinden; inleveren van radio’s, vorderen van fietsen, en het meest wezenlijke de vrijheid, in ruil waarvoor ze angst en onzekerheid en een steeds groter isolement kregen; het zoeken naar een vorm van samenwerking met de NSB-burgemeester en andere instanties; contacten met dorpsgenoten die gedeporteerd zijn, met jonge Castricummers in Duitsland; de eerste slachtoffers van de oorlog; sabotage en verzet, represailles, executies van verzetsmensen; verontwaardiging om de traagheid waarmee de bevrijding van Noord-Holland verloopt. Tegen het eind van de oorlog neemt de vrees voor het communisme toe, iets waar de Duitsers van profiteren door hun oorlog te propageren als de strijd tegen het communisme. In het leven op de pastorie zelf nemen de honger, de kou en het gebrek aan verlichting een kleine plaats in. Rookwaar missen ze meer: in de tuin wordt door de pastoor tabak verbouwd. Voor de bevrijding hebben ze nog wel vooroorlogse sigaretten bewaard.
   
   2. De oorlog in de rest van Nederland, Europa en de rest van de wereld. In Nederland ligt de nadruk op razzia’s en tewerkstelling in Duitsland; verzet en sabotage, represailles; en steeds meer de honger en kou in de grote steden en de voedseltochten naar het platteland. Zelfs de latere katholieke voorman Mr Romme komt op een dag bij de pastorie langs. Ze vragen zich af of de massale bombardementen op Duitse steden en burgerdoelen wel moreel verantwoord zijn. Ze regelen dat stadskinderen uit Amsterdam en Den Haag, waar twee van de kapelaans vandaan komen, ondergebracht worden bij parochianen in Castricum. Het internationale nieuws en de ontwikkelingen op alle fronten houden ze van dag tot dag bij met dank aan de BBC, die ze via een verborgen radio hebben kunnen volgen.
   
   3. De oorlog en de (slachtoffers in) de katholieke kerk. In tegenstelling tot wat de kapelaans verwachtten, neemt de vijandigheid t.o.v. de katholieke kerk toe; geestelijken worden niet langer ontzien. Oproepen om te verschijnen in de Euterpestraat, arrestaties en hardvochtige interneringen van geestelijken in beruchte kampen in Nederland en elders, ferme bisschoppelijke brieven, dreigende overplaatsingen naar een andere parochie; maar ook vakanties, verjaardagen en priesterjubilea, dit en ander katholiek nieuws uit de buurt, uit de rest van Nederland en uit Rome komt via mondelinge en schriftelijke bronnen bij hen binnen en krijgt zijn plaats in het dagboek.

Na de oorlog heeft de goede hoop van het begin plaats gemaakt voor onzekerheid. Zij en hun opvolgers hebben hun handen vol aan een nieuwe last, de vele honderden NSB’ers en andere gedetineerden die in Duin en Bosch zijn opgesloten. Waar de omstandigheden niet goed zijn. En ze zijn ongerust en bang: een nieuwe oorlog dreigt, nu met de Sovjet-Unie.

Verkrijgbaarheid
Donateurs van Stichting Werkgroep Oud-Castricum ontvangen een bericht hoe het boek besteld kan worden. Voor hen geldt een bijzondere prijs van € 10,-. Oud-Castricum heeft een beperkt aantal exemplaren geleverd aan Boekhandel Laan in de Burgemeester Mooijstraat. Daar zal het oorlogsdagboek € 15,- kosten.

Bron en foto: www.oud-castricum.nl